Κοιτάζοντας το αρχείο της λαογράφου Ειρήνης Μπριλλάκη Καβακοπούλου, έτυχε να διαβάσω κείμενό της με τίτλο «Τα ορθόδοξα ελληνικά Χριστούγεννα σε σύγκριση με των δυτικών καθολικών». Είχε δημοσιευτεί σε εφημερίδα τη Κρήτης. Εντυπωσιάστηκα, καθώς ως κείμενο του 1969, διαπίστωσα πόσο λειτουργούσε ακόμη η ορθόδοξος χριστιανική λαϊκή παράδοση στα χωριά και κωμοπόλεις της χώρας μας. Συγκρινόμενη δε αυτή με το τώρα, είναι πλέον ισοπεδωμένη απ’ έναν «αχταρμά» ηθών και εθίμων που ξεκινούν από τη Σκανδιναβία και φτάνουν στην Ιταλία. Το κείμενο θα πρέπει να είχε κάποια συνέχεια που όμως έχει χαθεί. Έστω και ως απόσπασμα αξίζει να το διαβάσετε λόγω των ημερών:
ΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΚΑΘΟΛΙΚΩΝ
Χριστός γεννάται δοξάσατε,
Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε,
Χριστός επί γης υψώθητε.
Άσατε το Κυρίω πάσα η γη
και εν ευροσύνη,
ανυμνήσατε λαοί,
ότι δεδόξασται.
(Χριστουγεννιάτικος ύμνος του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου)
Δεν είμαι θεολόγος, δεν έχω σπουδάσει θεολογία. Όμως Θεολογία στην Ελλάδα και Λαογραφία, πάνε χέρι – χέρι. Και οι λαογραφούντες με πάθος ακούν και παρακολουθούν τις θείες λειτουργίες κι ιδιαίτερα αυτές του γιορτινού Χριστουγεννιάτικού μας Δωδεκάμερου. Έχουν μπει στο μεγάλο νόημα των θείων τούτων εορτών μας και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον φροντίζουν να εφοδιάζονται με ακόμη περισσότερη γνώση. Μέσα από εξιστορήσεις μαθαίνουν πολλά κι εντυπωσιάζονται για τα όσα σπουδαία ο απλός λαός μας και κυρίως οι γηραιότεροι τυχαίνει να θυμούνται και να γνωρίζουν.
Τούτες τις μέρες, διάβασα και ξεχώρισα κάτι το εντυπωσιακό. Σε εφημερίδα κάποιος αθηναϊκής κοπής δημοσιογράφος, γράφει για τη «φτώχεια» των εορτών των Ελληνικών Χριστουγέννων, μπροστά σ’ αυτές της Καθολικής. Αλλά βέβαια μέσα στο κλουβί της Αθήνας, που να αντιληφθεί τα λαϊκά μας έθιμα και τους ιερούς πανηγυρισμούς της ελληνικής ορθοδοξίας.
Έγραφε λοιπόν, ότι οι Δυτικοί Χριστιανοί γιορτάζουν με λαμπρότητα αυτές τις ημέρες των Χριστουγεννιάτικου Δωδεκάμερου, σε αντίθεση με μας τους Έλληνες που πανηγυρίζουμε μόνον τη δεσποτική εορτή του Πάσχα, ως «εορτήν εορτών και πανήγυριν πανηγύρεων» κι όχι και αυτήν των Χριστουγέννων. Που να ξέρει ότι οι συμπατριώτες του στη επαρχία αρχίζουν από τις 15 Νοεμβρίου που ξεκινά η νηστεία και για σαράντα ολόκληρες μέρες συνεχίζει. Απαγορεύονται τα κρεατικά και τα γαλακτερά, ως σωματική και πνευματική προετοιμασία, για τη χαρισματική συμμετοχή μας στην μετά 40 ημέρες μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων. Τέτοια βαθιά και μακρά προετοιμασία στερείται ο Δυτικός Χριστιανισμός, αφού ούτε μια μέρα νηστείας δεν του πρότεινε η Εκκλησία του. Στην ορθόδοξη, εκτός από τη νηστεία, διαβάζεται στις εκκλησιές μας και το ιερό Σαρανταλείτουργο, που σφυρηλατεί την ορθόδοξη πνευματικότητα, για να μπορούν οι ορθόδοξοι χριστιανοί να υποδεχτούν σωστά και με συγκινητική λαμπρότητα το υπερφυές μέγα γεγονός της θείας γέννησης του Κυρίου. Κάτι που και αυτό απουσιάζει από τους δυτικούς…
Την προπαραμονή των Χριστουγέννων τελείται στις εκκλησίες μας, η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Και ασφαλώς δε θα μπορούσε να απουσιάζει ο Ουρανοφάντορας Μ. Βασίλειος από το παμέγιστο γεγονός της εορτής των Χριστουγέννων. Η Θεία Λειτουργία του αποτελεί την Αγία κορύφωση, την επισφράγιση του Σαρανταλείτουργου, που τόσο χαίρονται όταν την ακούν οι χριστιανοί ολόκληρης της ορθοδοξίας, ελληνικής ή μη. Τέτοια λειτουργική ποικιλία και τέτοιο άκουσμα, είναι παντελώς άγνωστο στους δυτικούς.
Επίσης πλούσιο και το περιεχόμενο που έχει και ο εσπερινός των Χριστουγέννων. Τόσο τα αναγνώσματα της Παλαιάς Διαθήκης, όσο και τα στιχηρά ιδιόμελα, καθώς επίσης και τα μικρά τροπάρια ανάμεσα στα αναγνώσματα, αναλύουν εν «χρόνω» και υπερχρονικά το γεγονός. Ενώ μεγαλειώδη τα απόστιχα, δηλώνουν την αρχοντιά της θείας αγάπης, που κενώνεται για χάρη του ανθρώπου και τη σωτηρία του.
Κάτι αντίστοιχο στις προσευχές τω Δυτικών δεν υπάρχει, πέρα από τα κοσμικά τραγούδια που χρησιμοποιούν, τύπου «Χιόνια στο καμπαναριό» και «Άγια Νύχτα», που τόσο έχει γίνει και σε μας μόδα και πασχίζεται να παραμεριστούν τα γεμάτα ελληνικό περιεχόμενο κάλαντα.
Όμως εκεί που πραγματικά αποκαλύπτεται ολόκληρο το μυστήριο και το θαύμα της θείας οικονομίας, είναι η ιερά ακολουθία του Όρθρου. Οι πιο μεγάλοι Υμνολόγοι της εκκλησίας μας, έχουν επιστρατευθεί από την «Άκτιστη Θεία Χάρη της Παναγίας Τριάδος» για να εγκωμιάσουν και να εξηγήσουν, σε μας τους ταπεινούς το σχέδιο της Παναγίας Τριάδος. Όπως ο Σωφρόνιος ο Ιεροσολύμων, ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Δαμασκηνός, ο Κοσμάς ο Μελωδός και άλλοι εμπνευσμένοι Υμνογράφοι….
Γλωσσικά αριστουργήματα, μετρική τελειότητα, ρυθμοτονική αρμονία, μέλος μοναδικό και κατανυκτικό, αποτελούν το βασικότερο χαρακτηριστικό των δύο υμνολογικών κανόνων της εορτής των Χριστουγέννων. Ούτε στον ύπνο τους οι Δυτικοί – ας με συμπαθούν που το γράφω – δεν έχουν δει, ούτε κι έχουν ακούσει τέτοια. Τόσο τέλεια ορθρινά Χριστουγεννιάτικα υμνογραφήματα, σαν τα δικά μας, που έχουν συνθέσει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο Κοσμάς ο Μελωδός, δεν υπάρχουν.
Ειρήνη Μπριλλάκη Καβακοπούλου (1924 – 2011)
Λαογράφος
