1922 – 2022
Παραδοσιακός Οικισμός
Αρχιτεκτονική Προσφυγικών του ΄20
…από τότε έως σήμερα…
Ο προσφυγικός οικισμός του Δήμου Νέας Φιλαδέλφειας κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίες του ’20 από το τότε υπουργείο Περίθαλψης, σε συνεργασία με το Ταμείο Περίθαλψης.
Η οικοδόμηση του συνοικισμού, που περιελάμβανε 549 κτίρια με 1.720 κατοικίες, διήρκεσε τρία χρόνια.
Αρχιτεκτονικά, τα κτίρια ακολούθησαν επτά διαφορετικούς οικιστικούς τύπους: υπήρχαν μονοκατοικίες, διπλοκατοικίες, τετρακατοικίες και οκτακατοικίες, σε σχήμα Π, Ε, ή Τ. Όλες οι κατοικίες είχαν κεραμοσκεπές και μικρούς κήπους.
Οι πρώτοι κάτοικοι του προσφυγικού συνοικισμού ήταν οι αποκαλούμενοι «πυροπαθείς των Αμπελοκήπων», άνθρωποι που έμειναν άστεγοι μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του Γηροκομείου το 1927. Ακολούθησαν χιλιάδες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που έδωσαν ζωή στην πόλη με την εργατικότητα και την κουλτούρα τους και της χάρισαν το νέο της όνομα (το έτος 1932).
Μια όμορφη πόλη, με κομψά, ολιγώροφα σπίτια, με κεραμοσκεπές στο πρότυπο των προσφυγικών κατοικιών των αρχών του προηγούμενου αιώνα, δημιουργήθηκε και συνεχίζει να δημιουργείται μέσα στην καρδιά της Νέας Φιλαδέλφειας. Όλα αυτά χάρη στον χαρακτηρισμό του λαβωμένου από τον σεισμό του 1999 προσφυγικού οικισμού της πόλης, ως παραδοσιακού και τη συνεπακόλουθη θέσπιση αρχιτεκτονικών κανόνων.
Το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 476Δ) που δημοσιεύτηκε στις 18 Ιουνίου 2001 και συμπληρώθηκε με την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής για τη δημιουργία δικτύου πεζοδρόμων δύο χρόνια αργότερα (ΦΕΚ 646Δ, 25.6.2003). O παραδοσιακός προσφυγικός οικισμός της Νέας Φιλαδέλφειας εκτείνεται από τη Χαλκηδόνα μέχρι τη Νέα Μάδητο και από τη Νέα Ιωνία μέχρι την Εθνική οδό.
Το διάταγμα προβλέπει μια σειρά από περιορισμούς, προκειμένου όσα νέα σπίτια χτιστούν στον προσφυγικό οικισμό να θυμίζουν την αρχιτεκτονική των προσφυγικών του ΄20. Επίσης ορίζει περιορισμούς για τους ορόφους, υποχρεωτικά κεραμοσκεπή ύψους δύο μέτρων, με φρούσια (σ.σ. ξύλινα υποστηλώματα), συγκεκριμένα ανοίγματα στα παράθυρα και μικρά μπαλκόνια». Το 2003 το ΥΠΕΧΩΔΕ αποφάσισε και την ανακήρυξη δέκα προσφυγικών κατοικιών σε διατηρητέα (ΦΕΚ 23Δ, 24.1.2003).
Η Νέα Φιλαδέλφεια δίνει πλέον το παράδειγμα διάσωσης της ιστορικής συνέχειας των πόλεων, μέσα από μικρά οικιστικά σύνολα και όχι μονάχα με ορισμένα διατηρητέα κτίρια, χαμένα δίπλα στις πολυώροφες κατοικίες.
Μεγάλα τμήματα της πόλης εξακολουθούν να αποτελούνται από τα αρχικά ολιγώροφα σπίτια, που λόγω της καλής και άνετης κατασκευής τους μπόρεσαν για πολλές δεκαετίες να ανταποκριθούν στις ανάγκες των οικογενειών που τα κατοικούσαν.
Σήμερα στη Νέα Φιλαδέλφεια τα προσφυγικά του 1922 συνυπάρχουν με τα «νεο-προσφυγικά» του 2022, δημιουργώντας μέσα στην πόλη ένα όμορφο και «ανθρώπινο» οικιστικό σύνολο.