1ο Δημοτικό Ν.Φ.(Σπαθάρη). Ιστορία που ξεκίνησε στο ξύλινο λυόμενο τότε Δημοτικό σχολείο Ποδονίφτη, εν έτει 1927. Αλλά για τα υπόλοιπα ιστορικά του σχολείου, παραθέτουμε το απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτριου Βασιλειάδη : «Πριν από 70 χρόνια στη Νέα Φιλαδέλφεια», αμέσως μετά το βίντεο-αφιέρωμα του Fx-news με τίτλο “ΜΝΗΜΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΣΥΝΡΙΜΜΙΑ” (Φωτογραφία – Επιμέλεια, Βασίλης Βέττος):
Απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτριου Βασιλειάδη :«Πριν από 70 χρόνια στη Νέα Φιλαδέλφεια»
Σχολεία και εκπαίδευση στη Νέα Φιλαδέλφεια (σελ. 51- 56)
Το πρώτο σχολείο που φοίτησαν τα παιδιά των προσφύγων του Δημοτικού ήταν το λεγόμενο «Σπαθάρη», το
οποίο έκτισε το 1927 μια οικογένεια από την Κωνσταντινούπολη και μέχρι τώρα γράφει απέξω: Σχολή Νέας Φιλαδέλφειας Αικατερίνης Αγησιλάου Σπαθάρη, δαπάνες συζύγου και τεκνών. Στην Α’ τάξη του δημοτικού είχα μια νέα σε ηλικία δασκάλα, ντυμένη στα μαύρα, την κυρία Ελένη. Συχνά με έπαιρνε στα γόνατά της, γιατί ποιος ξέρει τι της θύμιζα. Στη Β’ τάξη, δασκάλα μας ήταν η Κεμενίδου. Είχε δύο παιδιά, το Λευτέρη, συμμαθητή μου και την Αγγέλα. Τους συνάντησε προ ημερών και η συγκίνηση μου ήταν μεγάλη.
Λίγο αργότερα, όταν τα προσφυγόπουλα έγιναν περισσότερα, ορισμένα μεταφέρθηκαν σε πρόχειρο σχολείο, στεγασμένο σε ένα προσφυγικό σπίτι, τύπου Ν, λίγο πριν την είσοδο του Άλσους.
Το 1931, επί κυβερνήσεως Βενιζέλου, κτίστηκε το 2ο Δημοτικό σχολείο, στο οποίο φοίτησα και εγώ, μοντέρνο και όμορφο όπως είναι και τώρα. Όταν ήμουν στην Δ’ Τάξη του Δημοτικού, με δασκάλα την Κεσίσογλου, φυτέψαμε, εμείς τα παιδιά, τα πεύκα που είναι και σήμερα στην αυλή του σχολείου. Πρώτος Διευθυντής, ο Νίκος Αμπατζόγλου. Δασκάλα μου, στην Ε’ δημοτικού είχα την Κατίνα Μαμέλη, Κωνσταντινουπολίτισσα, δυναμική γυναίκα και τα παιδιά μάθαιναν γράμματα είτε ήθελαν είτε όχι. Σε μενα έμεινε αξέχαστη. Ένα ολόκληρο καλοκαίρι με δεχόταν στο σπίτι της και μεγάλη υπομονή και χωρίς καμία αμοιβή μου έμαθε να γράφω και να μιλώ σωστά. Για να μη ξεχνιόμαστε, εμείς οι Κωνσταντινουπολίτες είχαμε ξεχωριστό τρόπο ομιλίας. Η δασκάλα μου διόρθωνε: Θα σε δω, θα λές και όχι θα σε διώ! Μου έλεγε η δασκάλα μου. Το σωστό είναι θα ήθελα να σου πω και όχι θα λα σε πω! Κεφτές και όχι κιοφτές, Καρέκλα και όχι καθέκλα!
Οι Σμυρνιοί είχαν δική τους διάλεκτο: Τση τόπα τση καρσινής, δηλαδή, της το είπα της απέναντι. Τα φασόλια τα έλεγαν λόπια, τα σκουπίδια φρόκαλα, τη σκούπα φροκαλιά. Και οι δύο έλεγαν το σκουπιδιάρη τσοπτσή, τον φύλακα μπεχτσή, λέξεις – δάνεια από την τουρκική.
Πολλοί ντόπιοι ονόμαζαν τους πρόσφυγες τουρκόσπορους. Αυτή τη λέξη οι πρόσφυγες τη θεωρούσαν βρισιά και αδικία. Αυτοί οι άνθρωποι, ζώντας στα βάθη της Ανατολής και του Πόντου, και μέχρι τον Καύκασο ακόμα, διατήρησαν την ελληνική γλώσσα ακέραιη και κράτησαν τα ήθη και τα έθιμα. Τους Έλληνες του Πόντου και πέραν της Ανατολής, για κοροϊδία τους ονόμαζαν αούτους. Οι Πόντοι όμως, κράτησαν την αρχαία ελληνική γλώσσα η οποία δεν είχε τους διφθόγγους όπως εμείς του διαβάζουμε, αλλά χωριστά, όπως παραδείγματος χάριν δεν έλεγαν αυτός αλλά αούτος. Οι διαφορετικοί τρόποι ομιλίας με τον καιρό ξεχάστηκαν και έμειναν στο βάθος της μνήμης.
[…]
Όταν τελείωσα το 2ο Δημοτικό, το 1934, δεν υπήρχε Γυμνάσιο στη Νέα Φιλαδέλφεια. Άλλα παιδιά πήγαν στο Γυμνάσιο της Νέας Ιωνίας, και άλλα, μεταξύ των οποίων και εγώ, στο 8ο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών το οποίο βρίσκεται στην οδό Νικοπόλεως λίγο μετά την πλατεία Κολιάτσου. Περπατούσαμε όλη αυτή την απόσταση, μέσα στον ήλιο, το κρύο, τη βροχή τη ζέστη.
[…]
Τον καιρό που ήμουνα μαθητής του 8ου, οι καθηγητές ήθελαν να έχουμε τα μαλλιά μας κομμένα με μηχανή. Όχι γουλί, αλλά πολύ κοντά. Τότε οι μαθητές δεν είχαν άλλα δικαιώματα παρά μόνο αυτό της γνώσης. Έτσι, πειθαρχούσαμε. Όταν όμως φτάσαμε στην Ε’ και ΣΤ’ Γυμνασίου, αντίστοιχη με την Β’ και Γ’ Λυκείου σήμερα, μας επέτρεπαν να τα αφήνουμε κάπως μακρύτερα. Αλλά πώς; Τα αφιλότιμα δεν στέκονταν! Με το προηγούμενο κόψιμο δεν είχαν καμία φόρμα και στέκονταν όρθια σαν τα αγκάθια του σκαντζόχοιρου. Δεν φανταζόμασταν τότε ότι κάποια στιγμή αυτό το «στυλ» θα γινόταν μόδα για τη νεολαία. Άπειρες οι προσπάθειες λοιπόν, να δώσουμε κάποια φόρμα. Μερικοί προσπαθούσαν με σαπουνάδα. Θυμάμαι κάποιος φίλος, έλειωσε ζάχαρη και έβαλε στα μαλλιά του. Τα μαλλιά μεν απέκτησαν φόρμα, αλλά ο ίδιος απέκτησε παρέα του τις μύγες που τον ακολούθησαν από τη Νέα Φιλαδέλφεια μέχρι την Πλατεία Κολιάτσου.
Όταν ήμουνα στη Γ’ Γυμνασίου, τότε κτίσθηκε το 1ο Γυμνάσιο στη Νέα Φιλαδέλφεια, έχοντας μόνο Α και Β τάξη και κάθε χρόνο προσθέτανε και μια.
Το 1933, η Μερόπη Χατζήβεη, δραστήρια γυναίκα, γνήσια Μικρασιάτισσα εκ Σμύρνης, δημιούργησε ένα άριστο σχολείο το οποίο ακόμα υπάρχει και λειτουργεί υπό την άξια διεύθυνση της νύφης της Γεωργίας, κοντά στην είσοδο του Άλσους. Άλλο σχολείο στη Νέα Φιλαδέλφεια ήταν η Νυκτερινή Σχολή του Συνδέσμου Η Κωνσταντινούπολις, η οποία λειτουργούσε τα απογεύματα για να μπορούν να σπουδάζουν τα εργαζόμενα παιδιά. Όταν πήγαινα στο Γυμνάσιο, τα απογεύματα παρακολουθούσα παράλληλα τα μαθήματα της Νυκτερινής Σχολής για να μάθω Λογιστικά. Πρώτος Διευθυντής της Σχολής ο Θεόδωρος Πεταλάς που δίδασκε Λογιστικά. Άλλοι καθηγητές, όσοι θυμάμαι, ήταν των Μαθηματικών ο Τσοτόπουλος, των Γαλλικών ο Ζαμπίδης, των Ελληνικών ο Οκταπόδας ο οποίος είχε εκδώσει και δικό του βιβλίο.
Ο Σύνδεσμος «Η Κωνσταντινούπολις» που τα γραφεία του ήταν εκεί που τώρα είναι το «Ρεμπέτικο Στέκι» στην Πλατεία Πατριάρχου, Πνευματικό Κέντρο της εποχής και Λέσχη της Νέας Φιλαδέλφειας, είχε αναλάβει τα έξοδα της Σχολής και τη βιωσιμότητά της.
